Expeditietraining op de zeven zeeën

Van in de achtertuin tot Antarctica. Te land, ter zee en in de lucht... Het oldschool avonturieren trekt me al van jongs af aan, in alle gedaanten. Vorig jaar reed ik nog de wereld rond, vandaag is alles anders. 2020 keerde het leven even binnenstebuiten. Zomers werden elkaars tegenpolen. Van breakout naar lockdown. Van pelgrim naar monnik. De terugblik op zoveel vrijheid voelt haast onwerkelijk aan.

Maar zoals alle avonturen begon ook dit verhaal met een fijn toeval. En zo stond ik voor ik het goed en wel besefte als scheepsjongen in de haven van Scheveningen. Op sleeptouw genomen door expeditieleider Katinka en kameraad/maritiem fotograaf Mike. Klaar voor een intense expeditietraining. Bonken op de deining van de Noordzee met de RIB en zodiac. Het ruime sop, de wind op kop. Heel even alles aan wal vergeten.

INTERNATIONALE WATEREN

Zaakvoerder Katinka Puglia ontvangt ons met koffie en zicht op de haven. Niet alleen onze instructeur voor de komende dagen heeft een klinkende naam. Ook haar lijst met oud-leerlingen is er een met internationale allures. Van astronauten tot heli-piloten, bootpolitie-agenten en reddingswerkers, bij Katinka stapt zowat de halve wereld aan boord.

Zelf schipperde ze op afgelegen plaatsen als South Georgia tussen zeeolifanten en pinguïns. Ik ben meteen onder de indruk... En dolblij met een vrouwelijke schipper.

Deze week willen we ons RYA Powerboat Level 2 certificaat (International Certificate of Competence) halen, een internationaal vaarbewijs dat verplicht is op expeditieschepen, die voornamelijk varen op Antarctica en Arctica.

Alweer een stap dichter bij die wilde kinderdroom, al heb ik die nooit bewust achterna gejaagd. Het avontuur komt zoals het zich aandient. Schijnbaar willekeurig, in flarden. Net zoals het leven zelf.

EBSTRAND

Want de maritieme wereld waarin we straks even mogen verdwijnen is een welgekomen afleiding. In een vreemde zomer, tussen twee golven door zorgen, ben ik mijn vader onverwacht verloren. Mijn broer en ik hebben hem een week geleden in kleine kring begraven.

Zelf was hij allesbehalve een avonturier. Hij had hoogtevrees en volgde mijn avonturen het liefst veilig van achter zijn bureau. Vorige zomer kreeg hij m'n coördinaten druppelsgewijs door, van Vladivostok, over Seoul tot in New York. In gedachten doet hij hetzelfde, nu, hierboven. Reist hij verder zonder, verder dan mij.

Op de schets op zijn rouwbrief loopt een man aan de horizon de zee in, tussen een rij houten strandpalen. In de laatste brief, die ik hem niet meer heb kunnen voorlezen, schreef ik hem vrij op het ebstrand. Dat mooie tussenland. Daar waar de strandbeesten leven. Waar de vreemdste organismes met één been in elk van beide werelden staan. Het ene ogenblik bevinden ze zich onder water, het volgende op een vrij droog land.

Het maakte hen sterk en veerkrachtig. Het geeft hen bijzondere eigenschappen. Sommige organismen graven zich in als het getij opkomt. Anderen hebben stekels, trilhaartjes, ondoordringbare schilden, of laten zich met algen begroeien om onzichtbaar te zijn. Maar het leven springt er rond in de poelen - onder, op en tussen de stenen.

Vandaag het strand mogen oplopen en de zee op kunnen varen, voelt nog bevrijdender en betekenisvoller dan het al voor me was. Opnieuw dicht bij de natuur, en nog één keer dicht bij mijn vader. Samen de golven op. 'The cure for anything is salt water: sweat, tears or the sea.' Jezelf de tijd gunnen om buiten te zijn, blijft het mooiste medicijn.

DE BESTE STUURLUI

Ook Katinka en haar man Michel leerden de zichtbare en onzichtbare krachten van de zee kennen en respecteren. Ze begonnen meer dan 25 jaar geleden als vrijwillige strandwachters bij de Haagse Reddingsbrigade. Tijdens die jaren konden ze vele malen hulp bieden en redden ze verschillende levens. Dat ontzag en die passie en kennis wilden ze graag delen. Enter: de vaarschool.

Als je trouwens voor de Scheveningse kust ooit een gele reddingsheli van de Coast Guard een gele RIB (Rigid Inflatable Boat) ziet achternazitten, mag je er zeker van zijn dat het Katinka is. Vanaf haar boot leer ze de heren een lesje in oog-handcoördinatie, met twee vingers in de neus. What a woman!

Katinka's RIB School is dan ook niet zomaar een vaarschool, maar één van de twee internationale vaarscholen in Europa waar training wordt gegeven op Zodiacs en RIBs. Deze types opblaasboten zijn vooral gekend als reddingsboten, omdat ze zeewaardig, snel en wendbaar zijn, en zelfs op het strand kunnen landen. De Kustwacht, marines, Greenpeace en Sea Shepherd (en, o ja, James Bond!) zijn bekende gebruikers van deze RIBs.

HET WARE NOORDEN

Vandaag krijgen wij onze vuurdoop. Helemaal onvoorbereid ben ik gelukkig niet. Ik haalde mijn Algemeen Dagschipper Stuurbrevet al in 2013, toen een vriend en ik een oude Vaurien (kleine zeilboot) ombouwden tot motorboot tijdens een zotte zomer. Mijn theoretische kennis is intussen flink onder gestoft, maar het jargon komt gelukkig snel weer boven water. Maritieme Mike's parate kennis is - hoe kan het ook anders - onberispelijk, in zowat drie talen.

Mijn inlands brein draait op volle toeren. We krijgen een spoed/opfriscursus over de maandstanden en de getijdenwerking, en leren het pijlkompas en water te lezen. Het is veel om te verwerken op zo'n korte tijd, maar onze lach verraadt dat we genieten.

Want dit is de taal van de eerste ontdekkingsreizigers en avonturiers, die zelfs alleen op de sterren konden navigeren als dat nodig was. Al kwamen er ook toen vast een boel misverstanden en reddingsmanoeuvres aan te pas.

Wist je bijvoorbeeld dat er zoiets bestaat als het magnetische en het ware noorden? Er is niet één, maar zijn verschillende noordrichtingen: kompasnoorden, het ware noorden en het magnetische noorden. Belangrijk detail, als je op de juiste plek hoopt uit te komen.

De magnetische velden die van de zuidpool naar de noordpool over de aarde lopen, doen dat bovendien niet recht maar “slingerend”. Daardoor wijst het kompas op de ene plek iets teveel naar het Westen en op de andere plek iets teveel naar het Oosten. Deze magnetische velden verschuiven ook voortdurend, en deze 'variatie' verandert de laatste jaren steeds sneller.

Het Noorden is met andere woorden het noorden kwijt. De magnetische noordpool, die zich volgens aardwetenschappers boven Canada zou horen te bevinden, is op wandel. Ze begeeft zich met een flukse snelheid richting Siberië – met desoriënterende gevolgen voor de gebruikers van zowel ouderwetse kompassen als nieuwerwetsere navigatiesytemen.

Maar goed, ook ik heb de neiging om af te wijken ;-) Terug naar Scheveningen. Na enkele uren theoretisch oefenen, krijgen we groen licht en kunnen we het water op. Nu maar hopen dat de zeemansbenen mee willen.

PLAN OVERBOORD

We duffelen ons goed in. Het is dan wel zomer, maar het kan verraderlijk koud zijn op zee. Terwijl de mensen (anderhalve meter) naast ons in korte broek terrashangen, trek ik mijn expeditiepak aan en mijn wollen muts over de oren. Raar kijken ze er niet van op, want de band met de zee zit bij vele Scheveningers diep. Hier bereid je je 's ochtends voor op twee tot vier seizoenen in één dag.

Vanaf het terras roept één van de brede jongens ons nog een slinkse aanmoediging toe. Katinka stelt hem achteraf aan ons voor als haar favoriete 'dood gewicht': bij slechter weer mag - of moet - Joop meevaren als extra ballast, om zo over de golven, tot bij de schepen verder in zee te geraken.

ZEEMANSBENEN

All aboard! Katinka laat ons meteen alle hoeken van de zodiac zien. Van de werking van de drukventielen tot de indeling van de luchtcompartimenten... en haar vernuftige plastuit, die ze zelf sneed uit een oude Ketchupfles. Naar eigen zeggen, dé meest comfy vorm. Ik voel het nu al: wij gaan goed overeen komen.

Tijdens de eerste dag zullen we met de RIB met stuurwiel en gashendel leren varen, op de tweede dag de Zodiac met helmstokbesturing. De RIB heeft veel meer power én geeft het gevoel met controle, dankzij het zitje achter de billen en de stuurconsole.

Op de Zodiac hou je wijdbeens het evenwicht door voldoende spanning op het touw links en de helmstok rechts. En dat vraagt de volle concentratie, merk ik meteen. Want de gashendel werkt net andersom als op de motor. Balanceren en doseren. En dus starten we traag, want de bijnaam van de schroef is niet voor niets 'vleeshakselaar'. Slow is pro!

Wanneer ik de boot voldoende onder controle blijk te hebben, mag ik het gas eindelijk eens opengooien. Wanneer de boot voldoende snelheid haalt, tilt hij zichzelf de hoogte in, op de drie ribben. Want bij een Zodiac of RIB bestaat de bodem uit een vormvast materiaal - vaak aluminium of polyester. Rondom de romp is een dikke, luchtgevulde rand aangebracht, de 'tube' genoemd. Een RIB snijdt door de golven, terwijl een rubberboot over de golven heen gaat. Feels like flying! De ideale boot om door ijswater te sjeezen.

SMOOTH SAILING

De omstandigheden zijn perfect: groen water, schuimkopjes, een zoute zuid-westelijke bries en staalblauwe lucht. Het water gedraagt zich hier uiteraard helemaal anders dan op Antarctica, waar de felle wind de grootste spelverdeler is. Daarom zoeken we de wind zoveel mogelijk op. Van loef- naar lijzijde. Aanmeren, flankliggen, strandlandingen, snel bochtenwerk en man-over-boordoefeningen. To the rescue! Oefenen, oefenen, oefenen.

Tijdens de training houdt Katinka het tempo erin. We gaan helemaal op in de oefeningen, die veel vermoeiender zijn dan gedacht, omdat ze al je concentratie vragen en je vaak 4 nieuwe handelingen in één keer moet doen.

De boten waarlangs we alongside approach aanmeren zijn expeditieschepen. Er vliegen geregeld mannen overboord. Maar ik ben in mijn element: water!

OH, OUDE POOLVAARDERS

De RIB en Zodiac waarmee we uren in de weer zijn, werden respectievelijk Humboldt en Shackleton gedoopt, naar 's werelds meest beruchte poolreizigers. Vooral het verhaal van Ernest Shackleton blijft Katinka en vele anderen inspireren.

Zo maakte een groep oceaanwetenschappers een 10,000 km lange pelgrimstocht naar South Georgia Island in de verre Antartcische Oceaan om zijn graf te bezoeken. Ook Katinka trachtte in zijn voetsporen te treden. Shackleton wordt dan ook beschouwd als de grootste expeditie/avonturier ooit. Niet in het minst omdat hij zijn crew hielp overleven toen ze twee jaar op het Antarctische ijs strandden nadat hun schepen vernietigd werden in 1914.

Shakleton's doorzettingskracht, ongelofelijke survival skills en leiderschapkunsten in extreme omstandigheden, in één van de meest vijandige omgevingen op aarde, maakten het verschil voor de levens van zijn teamleden. En dat doen ze nog steeds voor mensen die vandaag in Antarctica werken. Moderne teams deden al vele pogingen om Shackleton's prestaties te reconstrueren, maar zijn reis blijft tot nog toe ongeëvenaard. Het plaatje klopt...

DE NOORDZEE OP

Back to the Flying Dutchman. Want daar is ze dan eindelijk: de onstuimige Noordzee! Wanneer Katinka vindt dat we er klaar voor zijn, varen we de haven uit en voelen we de kracht van de golven meteen onder de boot spelen. De wind snijdt en ik krijg meteen een plets zeewater in m'n gezicht. Heerlijk! Het water lezen en dwars door de golven leren snijden zonder om te gaan. That feeling 🎉 Mijn glimlach wordt gezandstraald van contentement.

SCHEEPSMAATJES

Na de intensieve oefeningen en tests slagen zowel Mike als ik voor de training. Dat vieren we zoals het hoort: met een Scheveninge Bomschuit van de tap en verse kibbeling. 's Avonds wiebel ik nog een beetje na in mijn stoel en zak ik weg in een tevreden roes, met het RYA level 2 certificaat op zak.

Helemaal klaar voor het volgende hoofdstuk. En dat zou er veel eerder komen dan we hadden kunnen hopen! Een berichtje over ons certificaat zet meteen een vervolgverhaal in beweging.

SCHIPPERSDOOP

Een viertal weken later schepen we in op expeditieschip Le Jacques-Cartier, voor een week real-time scheepstraining voor de ruige Bretoense kusten en kliffen... Hard work pays off! 💪⚓🚢🏔️❤️

Ons vertrekpunt: Saint Malo. Piratenstad langs de Bretoense kust, vlakbij het bekendere Mont Saint Michel. Thuishaven van beruchte zeerovers als Surcouf - piraten die in de 18de eeuw als beschermers van de Franse koning werden beschouwd. Zo kaapten ze Nederlandse en Engelse schepen.

Doel: 2 weken de oceaan op, samen met de Franse crew van expeditieschip Le Jacques Cartier van rederij Ponant. Zeebenen testen. Wet island landings met de zodiac.

Uitdaging: De getijdenwerking is er enorm, met verschillen van wel 11 meter tussen eb en vloed op springtijdagen. Stormy weather, check

ATLANTIC SEA

Onze route leidt ons langs Les îles du Ponant: de vijftien enige permanent bewoonde eilanden voor de Franse kust. Al waan je je al gauw veel verder weg. Vuurtorens, trekvogels, zeeboeien, zilt in het haar en op de lippen... Het stukje van Bretagne waar we onze vuurdoop krijgen doet Faeröers, Schots en zelfs wat IJslands aan.

Op het uiterst noordelijke puntje van Belle-Ile-En-Mer storten de golven zich gesterkt door de westenwind met volle overgave tegen de rotswanden. Spektakel. Alleen de eilandhaventjes zorgen voor een korte adempauze, middenin al die natuurkracht.

Op bepaalde plaatsen is het zo verraderlijk, dat er een loodsboot wordt ingeschakeld. De kleine Nelson vaart urenlang naast ons, terwijl een ervaren schipper uit de streek onze kapitein veilig door de smalle archipels moet gidsen. Eens zijn taak erop zit, wacht de schipper geduldig op het juiste moment en springt hij met de golfbeweging mee van boord, zijn bootje op. Gekkenwerk, lijkt het.

ATLANTIC SEA KAYAKING/ZODIACING

We verkennen de Atlantische Oceaan vanaf de boot, met de zodiacs en onze zeekajaks. En dat is altijd weer spannend en onvoorspelbaar. Want de zee is hier bijzonder ruw en woelig, omdat er verschillende stromingen samenkomen. 's Nachts kraakt mijn kajuit en ik wiebel ik bijna uit bed. De derde dag hang ik tot twee keer toe over de reling. Gemberthee, limoen en opspringende dolfijnen voor de boeg brengen verzachtende omstandigheden. We staan elke morgen weer bij zonsopgang aan dek.

We hoppen van eiland naar eiland, en leren zo ook het Atlantische water beter lezen. Met zo nu en dan wat 'close encounters': van een zeehond die komt piepen, tot de kennismaking met de bulbsteven van Le Jacques Cartier - het typerend boegontwerp van een zeeschip. Een fantastische ervaring, en ongetwijfeld het grootste avontuur van mijn woelig 2020.

CAPTAIN & CREW

Na een tiental dagen aan boord heb ik van het eerste leven aan boord geproefd en is mijn eerste echte zeeziekte bijna verteerd. We hangen aan de lippen van de expeditieleden aan boord, en zij aan de onze. We delen wilde verhalen uit, die ons voorbij alle zeven zeeën brengen.

En al trap ik al eens in de Franse tongval, de passie voor het avonturieren is zo universeel dat onze pretogen alleen al boekdelen spreken. De laatste avond mogen we zelfs de tafel delen met de kapitein.

De toon is gezet: expedition staff, here we come... M'n risico-averse vader had zijn volle wenkbrauwen vast gefronst bij het aanhoren van mijn eerste zeemansverhalen. Maar hij zou vast ook een beetje trots zijn op zijn wilde dochter. Misschien. Stiekem.

Er is maar één richting, en dat is tegemoet.

Onto the next.